Wykład o żydowskiej sztuce nagrobnej z projektu „ETNO re:WITALIZACJE 3.0”

Czwartkowy wykład 6 VI 2024 r. na Łowickim Uniwersytecie Trzeciego Wieku pt. „Za bramą *domu życia*. Żydowska sztuka sepulkralna. Symbolika i formy żydowskiej sztuki nagrobnej” zainaugurował cykl spotkań w ramach projektu „ETNO re:WITALIZACJE 3.0”  Fundacji Monumentum Iudaicum Lodzense.  

Wykład przeprowadziła Katarzyna Tośta – pomysłodawczyni i koordynatorka przedsięwzięcia, która najpierw wprowadziła słuchaczy Łowickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w założenia przyświecające jej przy budowaniu programu spotkań, warsztatów i koncertów.  

W zasadniczej części spotkania prelegentka przybliżyła uczestnikom żydowskie obrzędy pogrzebowe, uzupełniając swoje wypowiedzi bogato ilustrowaną prezentacją multimedialną.

Najczęstszymi przedstawieniami znajdującymi się na macewach – kamiennych płytach nagrobnych są te, które dotyczą religijności zmarłego, a także jego miejsca w społeczności. Do tych motywów należą:

• dłonie ujęte w geście kapłańskiego błogosławieństwa - znajdują się na nagrobkach osób z rodu kapłanów (kohenów) lub rodziców, którzy osierocili dzieci,
• otwarta szafa wypełniona książkami to symbol rabina lub człowieka badającego święte księgi,
• korona symbolizuje zarówno Torę, może więc znajdować się na grobie pobożnego mędrca lub rabina,
• świece najczęściej występują na grobach kobiet, gdyż do ich obowiązków religijnych należy zapalanie i błogosławienie świec w wieczór szabatu; złamane świece, pochodnie pochylone w dół to symbol śmierci.

Częste są też motywy animalistyczne, które mogą być nawiązaniem do biblijnych symboli plemion Izraela, jak też odnosić się do imienia zmarłej osoby. I tak: lew - oznacza imię Arie, Lejb, Leon; jeleń - imię Cwi i Cwia, owca - imiona Rachela, Rebeka. Przedstawienia zwierząt mogą też odnosić się do cech zmarłego, w myśl cytatu z Miszny, mówiącego: „Bądź śmiały jak lampart, lekki jak orzeł, rączy jak jeleń, silny jak lew do wypełnienia woli Ojca twego, który jest w niebie”.

Obok tych realnych zwierząt na macewach występują istoty mityczne. Skrzydlate gryfy, orły są związane z pojęciami potęgi Boga, często przedstawiane są w pozycji heraldycznej, wspierając się o otwarte księgi, korony, zwoje Tory lub kartusze z inskrypcjami. Ptaki, oprócz podanego wcześniej znaczenia, symbolizują duszę ulatującą do nieba.

Celem projektu „ETNO re:WITALIZACJE 3.0”  jest podniesienie świadomości na temat historycznych i społeczno-kulturowych uwarunkowań sztuki Łowicza, który rozwijał się dzięki wspólnemu zaangażowaniu Polaków, Niemców, Żydów i Rosjan. Przedstawia on ciągłość 4 kultur z uwzględnieniem religii, obrzędowości, architektury, muzyki i sztuki również sakralnej.

Drugie spotkanie w tym cyklu odbędzie się w dn. 27 czerwca 2024 r., a przeprowadzi je Jan Cieślar, biskup Diecezji Warszawskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego przeprowadzi wykład „Kościół Ewangelicko-Augsburski i ewangelicyzm regionu łódzkiego”.